Xoay xở “thoát xác,” kiên cường đón cơ hội phát triển mới
11/06/2025
Các doanh nghiệp trong ngành đóng tàu vẫn đang đối mặt với thiếu nguồn lực đầu tư trang thiết bị, máy móc và nhân công lao động dẫn đến chưa thể mở rộng sản xuất kinh doanh.
Ngành đóng tàu vẫn đang đối mặt với thiếu nguồn lực đầu tư cơ sở sản xuất và nhân công lao động. (Ảnh: Việt Hùng/Vietnam+)
Ngành đóng tàu Việt Nam đang phải vượt qua một "biển" thách thức: thiếu nhân công do lương thấp, dịch chuyển lao động sau kỳ COVID-19; các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt đòi hỏi các công ty đóng tàu phải thiết kế và đóng những con tàu thân thiện với môi trường với chi phí lớn... Trong khi đó, áp lực nợ nần từ "con tàu đắm" Vinashin vẫn treo trên vai các công ty đóng tàu thuộc thành viên Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy (SBIC) khiến các doanh nghiệp khó tiếp cận nguồn vốn ngân hàng.
Trong khi SBIC đang thực hiện các thủ tục để đảm bảo lộ trình xử lý theo đúng chủ trương của Bộ Chính trị thì các doanh nghiệp đóng tàu đang "xoay xở" giữ chân người lao động, tìm đối tác và đơn hàng, chờ cơ hội phát triển mới, sau ngày được rũ bỏ nợ nần.
Các đơn vị đóng tàu thành viên kiến nghị Nhà nước có những cơ chế đặc biệt, xử lý nhanh chóng để ngành đóng tàu ổn định và phát triển.
Thiếu vốn đầu tư và nguồn nhân lực lao động
Ông Nguyễn Bá Sơn, Phó Tổng Giám đốc Công ty Đóng tàu Bạch Đằng cho biết phần lớn nhân lực đóng tàu dịch chuyển sang các ngành nghề khác nên sự thiếu hụt ngày càng trầm trọng. Hiện nay, lực lượng kế cận ngày càng ít, thiếu công nhân, nhân lực quản lý kỹ thuật.
“Vài năm gần đây, số lượng tuyển kỹ sư chỉ đếm trên đầu ngón tay. Công ty phải kêu gọi lại những cán bộ, công nhân từng làm việc tại Bạch Đằng quay trở lại làm việc, có nhiều chế độ ưu đãi nhưng số lượng chưa đạt được như kỳ vọng,” ông Sơn chia sẻ.
Thừa nhận nhân lực cho ngành đóng tàu đang rất khan hiếm, theo ông Trần Văn Rung, Phó Tổng Giám đốc Công ty Đóng tàu Phà Rừng, ngành đóng tàu nói riêng và ngành cơ khí nói chung đòi hỏi kỹ sư, công nhân kỹ thuật phải được đào tạo bài bản và có kinh nghiệm làm việc từ 2 năm trở lên mới đáp ứng được yêu cầu công việc.
Ông Rung chỉ ra nguyên nhân là do ngành Đóng tàu Việt Nam bị ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu giai đoạn những năm 2010, Vinashin (nay là SBIC) rơi vào khủng hoảng đã phải tái cơ cấu lao động nhiều đợt; lực lượng lao động sụt giảm nhanh chóng, đến khi thị trường khôi phục thì thiếu lao động trầm trọng; đơn giá cũng tăng cao…
Hơn chục năm nay, các trường đào tạo nghề, kỹ sư đóng tàu hầu như không tuyển sinh được nên thiếu nguồn cung. Nghề đóng tàu là nghề nặng nhọc, độc hại, mặc dù thu nhập của lao động đã có cải thiện nhưng chưa đủ sức hấp dẫn, trong khi việc làm hiện nay không còn khó khăn như trước đây nên người lao động thường chọn nghề khác.
Để đáp ứng nhu cầu lao động, Công ty Đóng tàu Phà Rừng phải tuyển lao động phổ thông để đào tạo thợ đóng tàu, thầu phụ, thuê lao động trong nước và nước ngoài… Tuy nhiên, số lượng lao động vẫn thiếu 300-500 người.
Nguồn nhân lực lao động của ngành đóng tàu còn thiếu và khó tuyển dụng trong thời gian gần đây. (Ảnh: Việt Hùng/Vietnam+)
Theo ông Phạm Quang Tuyến, quyền Tổng Giám đốc Công ty Đóng tàu Nam Triệu, đơn vị đang đi các hướng, đào tạo chuyên sâu và nâng cấp hiệu quả cho lao động tại chỗ; liên kết các trường đào tạo để tuyển học sinh, sinh viên; sử dụng các nhà thầu cung cấp về lao động hoặc lao động nước ngoài đến từ Ấn Độ, Banglades.
“Tuổi lao động trung bình của Công ty Đóng tàu Nam Triệu hiện là 46 tuổi, điều này cho thấy lực lượng lao động kế cận đang thiếu nghiêm trọng,” ông Tuyến thở dài.
Ngành đóng tàu muốn tham gia đóng toa xe, phát triển công nghiệp đường sắt
Với hệ thống nhà xưởng, và dây chuyền sản xuất tương đối hiện đại, ngành đóng tàu sẽ có nhiều cơ hội, dư địa tham gia đóng toa xe, phát triển công nghiệp đường sắt Việt Nam.
Mặt khác, các công ty đóng tàu cũng đang đối diện với việc huy động vốn tín dụng, hợp đồng đóng tàu có nhưng không vay được từ ngân hàng do thua lỗ và đang thực hiện tái cơ cấu.
“Với các chủ tàu trong nước, Công ty Đóng tàu Nam Triệu chỉ thực hiện gia công, chủ tàu cung cấp thiết bị, thi công đến đâu khách hàng trả tiền đến đó. Với chủ tàu nước ngoài phải đàm phán giảm bảo lãnh, chỉ cần bảo lãnh 30% thay vì 100%. Nam Triệu có truyền thống, năng lực trang thiết bị lớn, tốt, uy tín trên thị trường đóng tàu nên chủ tàu muốn hợp tác dài hạn nên không yêu cầu bảo lãnh quá lớn, tạo điều kiện cho tổng công ty thực hiện hợp đồng,” ông Tuyến nói ra thực trạng.
Các đơn vị đóng tàu cũng cho rằng ngành đóng tàu phát triển sẽ kéo theo các ngành công nghiệp khác và công nghiệp phụ trợ như luyện kim cơ khí chế tạo, logistic, vận tải, quốc phòng… mang lại công ăn việc làm cho người lao động.
“Tái sinh” đơn vị đóng tàu mới
Để tạo điều kiện cho ngành đóng tàu hồi phục và phát triển, các công ty đóng tàu kiến nghị Nhà nước cần có những cơ chế đặc biệt cho ngành đóng tàu như hỗ trợ các trường nghề, trường đại học về đào tạo nguồn nhân lực cho đóng tàu; có chế độ, chính sách đặc biệt để thu hút lao động học nghề như miễn học phí, hỗ trợ chi phí sinh hoạt…
Sau nhiều năm không được đầu tư đầu tư đổi mới công nghệ, máy móc, thiết bị, cơ sở hạ tầng,… Nhà nước cần có chính sách ưu đãi về lãi vay đầu tư cũng như vay vốn lưu động vì chu kỳ sản xuất đóng tàu kéo dài, đòi hỏi vốn lớn; ưu đãi về thuế, giảm thuế sử dụng đất, thuế giá trị gia tăng…
“Các doanh nghiệp đóng tàu của SBIC đang trong quá trình thực hiện kết luận của Bộ Chính trị và Nghị quyết 220 của Chính phủ về xử lý ngành đóng tàu nên đề nghị Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan triển khai quyết liệt và có những cơ chế đặc biệt, xử lý nhanh chóng để ngành đóng tàu ổn định và phát triển khi cơ hội đã đến. Nếu không nhanh chóng nắm bắt cơ hội này thì ngành đóng tàu còn phải chờ đợi thêm hàng chục năm nữa,” ông Trần Văn Rung, Phó Tổng Giám đốc Công ty Đóng tàu Phà Rừng nhấn mạnh.
Muốn giữ được ngành đóng tàu bền vững, theo ông Phạm Hoài Chung, Chủ tịch Hội đồng thành viên SBIC, Nhà nước phải duy trì được hoạt động của các doanh nghiệp khi thị trường quốc tế trầm lắng; xây dựng doanh nghiệp có sứ mệnh dẫn dắt và duy trì để phát triển kinh tế biển, gắn với quốc phòng-an ninh.
Phân tích thêm, ông Chung cho rằng Nhà nước có vai trò điều tiết, hỗ trợ cho doanh nghiệp vì đây là công nghiệp lõi, tạo ra hàng triệu việc làm cho đất nước. Thông qua Nghị quyết 220/2023/NQ-CP, người lao động ngành đóng tàu đang mong chờ một động lực mới, thay đổi mới khi các doanh nghiệp được “cởi trói” khỏi những gánh nặng nợ nần trước đây, giúp người lao động yên tâm gắn bó với ngành, thúc đẩy ngành đóng tàu phát triển, góp sức hoàn thành mục tiêu tăng trưởng 8% của năm nay và mức 2 con số những năm tiếp theo.
Nhà nước phải duy trì được hoạt động của các doanh nghiệp đóng tàu để phát triển kinh tế-xã hội và kinh tế biển. (Ảnh: Việt Hùng/Vietnam+)
Đánh giá nếu xử lý nhanh là cơ hội để các đơn vị đóng tàu SBIC sớm “thoát xác”, thoát khỏi vòng luẩn quẩn, vị Chủ tịch SBIC cho biết ngành đóng tàu kiên cường trong 13 năm qua không được vay ngân hàng, bị cưỡng chế thuế, nhưng vẫn cố gắng tồn tại bằng việc giữ công nhân, nhà máy, đất đai, công việc. Đây là nỗ lực vượt khó của toàn ngành đóng tàu bởi giữ được nhà máy là giữ được địa bàn chiến lược, giữ được sản xuất là giữ được động lực tăng trưởng, có đơn hàng là thúc đẩy kinh tế của đất nước.
Doanh nghiệp ‘bắt tay’, Nhà nước xây dựng lộ trình phát triển đóng tàu
Các doanh nghiệp trong lĩnh vực Hàng hải kiến nghị Chính phủ xây dựng lộ trình phát triển trung và dài hạn, đảm bảo sự tăng trưởng bền vững của ngành đóng tàu để nâng cao năng lực cạnh tranh.
“Các đơn vị mong muốn các cơ quan chức năng nghiên cứu, thành lập tổng công ty đóng tàu quốc gia, mua lại các đơn vị đóng tàu chủ lực, bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo của Nhà nước, thực hiện các hợp đồng với đối tác nước ngoài một cách thông suốt, đồng bộ trong các nhà máy đóng tàu; cần xây dựng các tiêu chí để duy trì sự phát triển của ngành đóng tàu sau khi hoàn tất các thủ tục phá sản, duy trì ổn định xã hội; có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sau khi tiếp nhận và kế thừa tài sản, nguồn nhân lực của SBIC để tránh lãng phí,” ông Chung kiến nghị.
Thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Xuân Sang cho biết đã quán triệt tinh thần cho các đơn vị ngành đóng tàu “phá sản không phải xóa bỏ”, doanh nghiệp vẫn phải duy trì sản xuất, bảo đảm ổn định xã hội và xóa được nợ cũ. Các đơn vị, cơ quan chức năng liên quan đang khẩn trương thúc đẩy, hoàn tất thủ tục phá sản để làm sống dậy sức sản xuất của các nhà máy, hạn chế lãng phí. Đảng, Nhà nước đã có chủ trương, lộ trình giúp SBIC cùng các thành viên sớm gỡ bỏ gánh nặng nợ nần và hồi sinh ngành đóng tàu từ chính SBIC.
“Với sự quan tâm chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, Bộ Xây dựng, cùng đông đảo các đối tác, khách hàng, chắc chắn SBIC sẽ ‘lột xác’ thành công. Chúng tôi xây dựng phương án chia tài sản các nhà máy của SBIC thành 2 phần, gồm dây chuyền sản xuất và các tài sản khác, tiến hành đấu giá trước đối với phần dây chuyền sản xuất, khi có nhà đầu tư tiếp quản dây chuyền sản xuất thì sẽ ‘tái sinh’ ngay đơn vị đóng tàu mới,” Thứ trưởng Nguyễn Xuân Sang khẳng định./.
